Heraldika kod Srba

Premda su Srbi upoznali grbove rano, u doba njihovog nastanka (XII vek), i dalje su se koristili drugim obeležjima identiteta. pošto je Raška bila pod direktnim religijskim, politickim i kulturološkim uticajem svog najmocnijeg suseda, Istočnog Rimskog Carstva (Vizantije), Nemanjićki dvor i raška vlastela su i dalje zadržali vizantijske simbole i amblematiku na pred-heraldičkom nivou. Obeležja preuzeta od Vizantije, orlovi (dvoglavi), grifoni, krinovi, ocila i dr, viđamo i danas na freskama srpskih vladara i velikaša, kao dekorativne elemente na odeći, ali i na upotrebnim predmetima (nakit, posuđe). S vremenom, neka od ovih obeležja postaju i simboli vlasti i pripadnosti.

Na raškom novcu i pečatima tog doba još ne vidimo grbove, vec pretežno likove vladara i svetitelja, koji su imali prednost nad svim ostalim simbolima i motivima. Tek se u XIV veku na novcu Nemanjića i Mrnjavčevića pojavljuju heraldički elementi, a na pečatima srpskih despota Lazarevića i Brankovića (XV vek) javljaju se gotovo redovno.
U Bosni i Zeti su se grbovi upotrebljavali ranije i ćešće, jer je u ovim srpskim zemljama zapadnoevropski uticaj bio jaci nego u Raškoj. Likovi bosanskih vladara Kotromanića na pečatima nose oklope sa grbovnim znamenjima, a puni grb krasi novac bosanskih kraljeva, kao i Balšića, gospodara Zete. Grbove rano pocinju da koriste i dubrovački Srbi.

Na slici vidimo Tvrtkov "četvorostruki dukat" na kojem je puni grb Kotromanića, a pored njega su krinovi (ljiljani) kao amblemi.

~SJ~

Grb carske loze Nemanjića
Prema Beogradskom grbovniku II
(prilog za "Istoriju srpskog grba" Aleksandra Solovjeva)

Pečatni prsten kraljiće Teodore,
majke cara Dušana - ovde se dvoglavi orao javlja kao amblem.

Stefan Tvrtko I, kralj Srbije i Bosne, kovao je "četvorostruki dukat" sa grbom Kotromanića.

Nasuprot ustaljenom verovanju, pravo na posedovanje i upotrebu grba imaju svi. Pod ovim "svi" podrazumevaju se države, teritorije, gradovi, porodice, pojedinci, preduzeća, ustanove i udruženja - rekli bismo, sva fizička i pravna lica. O tome govori Bartol od Saksoferata, pravnik i herald na dvoru cara Karla IV (XVI vek), u svom traktatu "De Insigniis et armis":

Quilibet potest sibi assumere arma et insignia
illa portare et in rebus propriis impignere.

(u slobodnom prevodu: "svako je u moći da uzme grb i znamenja koja će nositi i na lične stvari postavljati")

Dakle, nema ograničenja u smislu porekla ili plemstva. Procenjuje se da je u Svetom Rimskom Carstvu (srednjovekovna Nemacka) postojalo oko 3 miliona porodičnih grbova, od kojih je nekoliko hiljada registrovano kod zvaničnog heraldičkog autoriteta, grofa-palatina (podatak iznosi kolega Michael Waas, "Heraldry in Germany", www.amateurheralds.org ). Što se tiče plemstva, vecina plemićkih porodica je posedovala (ili poseduje) grb, zvanično dodeljen ili ne. S druge strane, tek manji broj grbova pripada plemićkim porodicama. Bilo je i plemićkih porodica koje nisu posedovale grb.

Kako je heraldika ipak ureden sistem, postoje neka pravila i ograničenja, o kojima ćemo govoriti u narednim brojevima.

~SJ~

Za pretke dr Matušića vezuje se priča o dugom putešestviju u potrazi za srećnijim i boljim životom. Matušići su u 18-tom veku napustili Balkan, da bi se naselili u poljskoj, u gradu Vroclavu, a verujemo da će dr Matušić preduzeti i detaljnije genealoško istraživanje vezano za taj period. potomci ovih poljskih Matušića zaplovili su preko atlantika oko 1900. godine, da bi okušali sreću u Sjedinjenim Državama.

Dr Džo Matušić, koji se obratio Relikonu sa narudžbom za porodični grb, živi sa suprugom, medicinskom sestrom po zanimanju. Imaju četvoro dece.

Današnja heraldička praksa podrazumeva da je poželjno da naručilac navede što više podataka o sebi i porodici, kao i o svom zanimanju ili interesovanjima, ili bilo kojim drugim značajnim momentima koji se mogu uključiti u simboliku njegovog budućeg grba. Tako je dr Matušić odabrao glavne boje grba (plava i zlatna/žuta), a o ostalim elementima smo se dogovarali u skladu sa heraldičkom teorijom i praksom.

Polje podeljeno po ševronu vizuelno sugeriše pravac kretanja (jug - sever). To je takode i silueta krova kuće.
Štap Eskulapa (ili asklepija), grčkog boga medicine, tradicionalni je znak profesije, a zlatna boja oznacava vrednost i prosperitet. Plava je boja mira, sigurnosti, vernosti i dostojanstva. Četiri crna dijamanta imaju višestruku simboliku:

(a) četiri poznate generacije Matušića (deda dr Matušića je kao doseljenik radio u virdžinijskim rudnicima uglja, a dijamant je modifikacija elementa ugljenika);
(b) četvoro dece dr Matušića (deca su najveće bogatstvo!).

Eskulapov štap se ponavlja u čelenci. Orao takode drži i crno đule, čija je simbolika:

(a) otac dr Matušića je služio u marincima;
(b) hobi dr Matušića je streljaštvo, a on sam je i autor radova o bezbednosti pri rukovanju vazdušnom puškom i o trovanju olovom kao posledici ranjavanja.

Orao ima značajno mesto u heraldici Srbije, Poljske i SAD. Američki orao je beloglavi, Poljski je beli/srebrni. Po pravilima Srpskog heraldičkog društva, Srpski armigeri ne mogu nositi srpske teritorijalne simbole - dvoglavog orla i krst sa četiri ocila, dok je jednoglavi orao vrlo čest motiv u srpskoj porodičnoj heraldici.

~SJ~

Predak porodice, Tomas Ficmoris, bio je još dete u kolevci kad je vest o smrti njegovog oca dovela do tolike pometnje u njihovom porodičnom domu da je izbio i požar. U bezglavoj bežaniji iz zapaljenog zamka, dadilja je zaboravila dete u sobi. Medutim, kućni ljubimac, majmun, uzeo je dete iz kolevke i odneo ga na najvišu kulu, da bi ga, kad je požar konacno ugašen, bezbedno spustio u naručje dadilje.

Od tada, grb grofova od kildera krasi majmun u čelenci, i još dva kao držači štita.

~SJ~

"GLAS HERALDA"
Elektronski časopis za informisanje iz oblasti heraldike i srodnih područja
kao informativni medijum, GH je bilten
preduzeća DOO RELIKON-Novi Sad
Urednik:
Sasa Petrov Janković,
srpski heraldički istraživač,
Banja Luka, Republika Srpska
Saradnici:
dr Oliver Bogdanovski,
Štokholm, kraljevina Švedska